16 ਫ਼ਰਵਰੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ 'ਤੇ

ਸ਼ਹੀਦ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਤਖ਼ਤੂਪੁਰਾ

ਜੁਝਾਰ ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਿਰਮੌਰ ਸ਼ਹੀਦ

   ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਤਖ਼ਤੂਪੁਰਾ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਦੋ ਵਰ•ੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। 16 ਫਰਵਰੀ 2010 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਿਲ•ੇ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਪਿੰਡ ਭਿੰਡੀ ਔਲਖ ਵਿਖੇ ਅਕਾਲੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਮਾਫ਼ੀਆ ਗੱਠਜੋੜ ਦੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਏਕਤਾ (ਉਗਰਾਹਾਂ) ਦੇ ਸੂਬਾ ਸੰਗਠਨ ਸਕੱਤਰ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਿਲ•ੇ ਦੇ ਮੁਜਾਰੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਮਾਲਕੀ ਹੱਕ ਦੁਵਾਉਣ ਦੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਬਾਦਕਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਤੋਂ ਉਜਾੜ ਰਹੇ ਅਕਾਲੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਦੀ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਖਿਲਾਫ਼ ਇਸ ਖੇਤਰ 'ਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਤੇ ਜੱਥੇਬੰਦ ਕਰਨ 'ਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਇਸ ਲੋਟੂ ਤੇ ਜਾਬਰ ਟੋਲੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਰੜਕਦੇ ਰਹੇ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਪਿੰਡਾਂ 'ਚ ਧਰਨੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਰਸਤੇ 'ਚ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
ਮੋਗਾ ਜਿਲ•ੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਤਖ਼ਤੂਪੁਰਾ 'ਚ ਜਨਮੇ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲੋਕ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ 'ਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਲਹਿਰ ਜ਼ਰੀਏ ਪੈਰ ਧਰਿਆ। 1960 ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਸਾਲਾਂ 'ਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅੰਦਰ ਨਵੀਂ ਚੇਤਨਾ ਨੇ ਅੰਗੜਾਈ ਲਈ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਤੇ ਅੰਨ•ੇ ਹਕੂਮਤੀ ਜਬਰ ਖਿਲਾਫ਼ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਲਲਕਾਰ ਬਣ ਕੇ ਉੱਠੇ ਸਨ। ਕਾਲਜਾਂ 'ਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੱਥੇਬੰਦੀਆਂ ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ 'ਚ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਬਣਨ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਚੱਲਿਆ ਸੀ। ਮੋਗਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ 'ਚ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਜੱਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਦਿਸ਼ਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਨ 'ਚ ਨੌਜਵਾਨ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ਸੀ। 1972 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲੜੇ ਗਏ ਸ਼ਾਨਾਮੱਤੇ ਮੋਗਾ ਘੋਲ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜੱਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਤੇ ਘੋਲ 'ਚ ਹਮਾਇਤੀ ਕੰਨ•ਾ ਲਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਮੁੜ ਜੱਥੇਬੰਦ ਹੋ ਰਹੀ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਨੂੰ ਮੋਗਾ-ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ 'ਚ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ 'ਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਉਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਹਿਤਾਂ ਲਈ ਸਰਗਰਮੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਅਧਿਆਪਕ ਹੁੰਦਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੀਆਂ ਮੂਹਰਲੀਆਂ ਸਫ਼ਾਂ 'ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ 'ਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਨ ਦੇ ਕਾਰਜ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤੇ ਉਸਾਰੂ ਲੋਕ-ਪੱਖੀ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਜਾਗ ਲਾਈ। ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜੁਝਾਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ ਉਸਾਰਨ ਲਈ ਦਿਨ ਰਾਤ ਇੱਕ ਕੀਤਾ। ਚੱਠੇਵਾਲਾ, ਮਾਨਾਂਵਾਲਾ, ਟਰਾਈਡੈਂਟ ਜ਼ਮੀਨੀ ਘੋਲ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਵੱਡੇ ਕਿਸਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ 'ਚ ਉਹ ਮੂਹਰੇ ਹੋ ਕੇ ਜੂਝੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁੜਕਾ ਡੋਲ• ਕੇ ਸਿੰਜਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਅਖੀਰ ਆਪਣਾ ਸੁਰਖ਼ ਲਹੂ ਲੋਕ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਗਏ। ਇਉਂ ਅੱਲ•ੜ ਜਵਾਨੀ ਵੇਲੇ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਚੇਤਨਾ ਲੰਮੇ ਜੀਵਨ ਅਮਲ ਦੌਰਾਨ ਲੋਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਗੁੰਦਵੇਂ ਰਿਸ਼ਤੇ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਤੱਕ ਜਾ ਪਹੁੰਚੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲਹੂ ਨਾਲ ਸਿੰਜੀ ਲੋਕ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨਵੀਆਂ ਪੁਲਾਂਘਾਂ ਪੁੱਟਣ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਨਵੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਲਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਤਖ਼ਤੂਪੁਰਾ ਦੀ ਕਰਨੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਰਾਹ ਦਰਸਾਵਾ ਹੈ।

       ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਖਾੜਿਆਂ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਜਰਨੈਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਸਾਹਿਤਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵੰਨਗੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਲੋਕਾਂ 'ਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਛੱਟਾ ਦਿੱਤਾ। 70 ਵਿਆਂ 'ਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੀ ਕਲਾ ਕਿਰਤਾਂ ਵਾਲੇ ਪਰਚੇ 'ਜਾਗੋ' ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ 'ਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲਿਖੇ ਗੀਤ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸਟੇਜਾਂ ਤੇ ਗੂੰਜਦੇ ਰਹੇ। ਦੂਜੀ ਬਰਸੀ ਮੌਕੇ ਜਦੋਂ ਤਖ਼ਤੂਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਇਕੱਤਰਤਾ ਕਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਹੀਦ ਨੂੰ ਨਤਮਸਤਕ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਲੈ ਕੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਪਹਾੜ ਦੀਏ 'ਵਾਏ

ਵਗ ਨੀ ਪਹਾੜ ਦੀਏ 'ਵਾਏ, 
ਵਗਦੀ ਇਹ ਲੂ ਮਤੇ ਸਾਡੀ ਹਰਿਆਲੀ ਸਾੜ ਜਾਏ।
ਰਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਰੇ ਭਾਵੇਂ ਖੜ•ਾ ਹੈ ਪਹਾੜ ਨੀ, 
ਡੱਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ਸੁਗੰਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾੜ ਨੀ, 
ਤੂੰ ਦੱਸ ਭਲਾਂ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲੋਂ ਦੀਦੜੇ ਥਕਾਏ,
ਵਗ ਨੀ ਪਹਾੜ ਦੀਏ 'ਵਾਏ।
ਜਿੱਥੇ ਲਿਆ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਘੱਟਿਆਂ ਲੁਕੋ ਨੀ, 
ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਗਏ ਸ਼ਾਹ ਕਾਲੇ ਹੋ ਨੀ,
ਹਨੇਰੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਤੂੰ ਹੀ ਸਦਾ ਚਾਨਣ ਪੁਚਾਏ।
ਵਗ ਨੀ ਪਹਾੜ ਦੀਏ 'ਵਾਏ।
ਤੇਰਿਆਂ ਵਰੋਲਿਆਂ 'ਚ ਕੱਖ ਨੱਚ ਪੈਣ ਨੀ, 
ਉੱਠ ਉੱਠ ਢਾਰੇ ਵੀ ਮੁਨਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਨੀ,
ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਹੋਰ ਹੁਣ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਰੁਲਿਆ ਨਾ ਜਾਏ। 
ਵਗ ਨੀ ਪਹਾੜ ਦੀਏ 'ਵਾਏ।
ਦੱਸ ਨੀ ਤੂੰ ਪੀਕਿੰਗ ਹਨੋਈ ਦੀਏ ਲਾਲੀਏ, 
ਕੀਕਣ ਬਨੇਰਿਆਂ 'ਤੇ ਕਿਰਨਾਂ ਉਗਾਲੀਏ, 
ਕਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਮੱਥਿਆਂ 'ਚੋਂ ਸੁੱਤੀ ਕਸਤੂਰੀ ਫੁੱਟ ਆਏ। 
ਵਗ ਨੀ ਪਹਾੜ ਦੀਏ 'ਵਾਏ।
ਬਣ ਜਾ ਤੂੰ ਹਾਲੀਆਂ ਤੇ ਪਾਲੀਆਂ ਦੀ ਹੇਕ ਨੀ, 
ਰਮ ਜਾ ਤੂੰ ਮਿੱਲਾਂ, ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਦੇ ਸੇਕ ਨੀ,
ਤਲੀਆਂ 'ਤੇ ਸੀਸ ਰੱਖ ਉੱਠ ਪੈਣੇ ਜੁੱਗਾਂ ਤੋਂ ਦਬਾਏ।
ਵਗ ਨੀ ਪਹਾੜ ਦੀਏ 'ਵਾਏ।  

                                                                        ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਤਖਤੂਪੁਰਾ

ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਸਿਜਦਾ 

ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਤਖ਼ਤੂਪੁਰਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ 'ਤੇ 

ਸਾਥੀ ਤੇਰੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਚੁੰਮਦੇ, ਆਵਣਗੇ ਕਾਫ਼ਲੇ,
ਤੇਰੇ ਖਿਆਲਾਂ ਦਾ ਗੁਲਸ਼ਨ, ਮਹਿਕਾਵਣਗੇ ਕਾਫ਼ਲੇ।
ਸਾਥੀ ਤੇਰੀਆਂ . . . . .।
ਤੇਰੇ ਬੀਜੇ ਬੀਜ ਪੁੰਗਰ ਕੇ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਗੱਭਰੂ ਹੋਵਣਗੇ, 
ਉਸ ਦਿਨ 'ਬਾਬੇ', 'ਵੀਰੇ' ਵਰਗੇ, ਲੱਖਾਂ ਭੱਜ ਖਲੋਵਣਗੇ।
ਤੂੰ ਲਿਖੇ ਜੋ ਗੀਤ ਹਵਾ ਵਿੱਚ, ਗਾਵਣਗੇ ਕਾਫ਼ਲੇ।
ਸਾਥੀ ਤੇਰੀਆਂ . . . . .।
ਜਦ ਤੀਕਰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ ਲੋਟੂ, ਲੋਕ ਘੋਲ ਨਾ ਥੰਮਣਗੇ,
ਵੇਖੀਂ ਚੱਲੀਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੁੱਖ 'ਚੋਂ, ਘਰ ਘਰ ਸਾਧੂ ਜੰਮਣਗੇ।
ਹਰ ਦਮ ਤੇਰੀ ਸੋਚ ਦੇ ਸਰ 'ਚੋਂ, ਨਾਵ•ਣਗੇ ਕਾਫ਼ਲੇ।
ਸਾਥੀ ਤੇਰੀਆਂ . . . . .।
ਲਹਿਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਬਦਲਾ, ਏਦਾਂ ਅਸੀਂ ਚੁਕਾਵਾਂਗੇ,
ਤੇਰੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਾਲੀ ਸੁੱਚੀ, ਦੁਨੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਆਵਾਂਗੇ।
ਹਰ ਦਿਨ ਵੇਖੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਜ਼ਰਬਾਂ, ਖਾਵਣਗੇ ਕਾਫ਼ਲੇ।
ਸਾਥੀ ਤੇਰੀਆਂ . . . . .।
ਸਾਮਰਾਜ-ਪੂੰਜੀਪਤੀਆਂ ਦਾ ਫ਼ਸਤਾ, ਗਲ਼ 'ਚੋਂ ਵੱਢ ਦੇਣਾ, 
ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਸੂਹਾ ਝੰਡਾ, ਜ਼ਾਬਰ ਦੀ ਹਿੱਕ 'ਚ ਗੱਡ ਦੇਣਾ।
ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਤੋਂ ਕਰਜ਼ਾ, ਲਾਹਵਣਗੇ ਕਾਫ਼ਲੇ।
ਸਾਥੀ ਤੇਰੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਚੁੰਮਦੇ, ਆਵਣਗੇ ਕਾਫ਼ਲੇ।

ਅਮਨਦੀਪ ਮਾਛੀਕੇ   

ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੇ ਪੈਂਫਲਿਟ 'ਨੌਜਵਾਨ' 'ਚੋਂ